İnsanlar Neden Yardım Eder?

İnsanların neden yardım ettiğine dair çeşitli teoriler bulunuyor.Sosyol Psikologlar yardım etme davranışı üzerinde En çok duran üç teori bulunuyor.

1.Evrimsel Bakış ve Sosyal Öğrenme

 Evrimsel sosyal psikologlar yardım etmenin yaşamsa bir değeri olup olmadığı konusunu araştırıyor. Onlara göre başkalarına yararlı olan karmaşık sosyal davranışlar tür için yaşamsal değere sahiptir. Örneğin: Burnstein, Candall ve Kitiyama(1994) insanların yakın akrabalarına uzak akrabalarına oranla daha çok yardım ettiğini buluyor. Ayrıca insanlar günlük yaşamda hasta olanlara sağlıklı olanlarda oranla daha çok yardım ederken, ölüm-kalım durumlarında ise sağlıklı olanlara yardım etmeyi tercih ediyor. Bu araştırma kendi genlerini taşıyabileceği gibi bir akrabayı kurtarma önemi göstererek evrimsel bakış açısını destekliyor.

  Diğer taraftan insanlar tamamen yabancı odukları kişilere de yardım ediyor. Bu da evrimsel Bakış açısıyla çelişiyor. Bandura(1977) sosyal öğrenme teorisinde sosyal davranışların doğuştan değil, rol modelleri gözlemleyerek edinildiğini öne sürüyor. Örneğin: Rosenkotter(1999)5 ve 9 yaşkarı arasındaki çocukları olumlu sosyal davranışları içeren komedi programını izleme saatlerinde çocukların olumlu sosyal davranışı arasında olumlu ilişki buluyor.Gözlemleyenin yardım davranışında bulunup bulunmaması modele ne olduğuna bağlıdır. Yardım davranışından sonra modele verilen teşvik kişinin yardım etme davranışı edinip edinmeyeceğinde büyük rol oynuyor.

2.Maliyet-Ödül Değerlendirmesi

 Latane ve Darley’in insanların neden yardımetmediklerini çalışmalarının aksine Piliavin ve arkadaşları insanların neden yardım ettiklerini alan deneyleriyle araştırma yapıyor.Çalışmalarından birinde ekip arkadaşlarından bazıları metro istasyonunda acil bir durumda yardım isteyen bir kişiyi canlandırıken diğer ekip arkadaşları kaç kişinin yardım ettiğini kaydediyor.Bu çalışmada yardımisteyen kişi beyaz yada zenvi bir erkek tarafından canlandırılıyor.Deney koşullarından bazılarında yardım etmek isteyen kişi sarhoş olarak gösterilirken,diğer koşullarda ayık olarak gösteriliyor.Deneyin sonucuna bağlı olmaksızın,yardım isteyen kişininayık ya da beyaz ve sarhoş olduğu durumların hepsinde olayı seyredenlerden en az bir kişinin yardım ettiği görülüyor.Yardım isteyen kişinin zenci ve sarhoş olduğu durumlarda denemelerin yüzde 73’ünde olayı seyredenlerde en az bir kişinin yardım ettiği saptanıyor.Piliavin ve arkadaşları(1969) gerçek hayatta  olayı seyredenlerle  yardım etme olasılığı arasında bir ilişki olmadığını sonucuna varıyor.

Peki  insanların yardım etme davranışını etkileyen ne?

Piliavin ve arkadaşları yaptıkları çalışmalar ve insanların kendini tehlikeyeatıp yardım davranışında bulunundukları birçok hikayeden yola çıkarak uyarılma uyarılma:maliyet-ödül ilişkisi değerlendirme adı verdikleri modeli geliştiriyor.Bu modele göre acilbir durumda izlemek insanda uyarılma durumu yaratıyor.Bu durumda artıkça huzursuzluğa sebeb oluyor.Bu huzursuzlukmaliyet ve ödüllerin değerlendirilmesi sonucunda verile tepkiyle azaltılabiliyor.

3.Sosyal Kimlik,gruplar ve Yardım Etme davranışı

Sosyal Kimlik Kuramı(Tajfel,1978) insanların grup ya da sosyal kimlikleri belirgin olduğunda,davranışlarının grup arkadaşlarının grup değerleri ve normları tarafından şekillendiğini ileri sürüyor.Dolayısıyla kişinin sosyal kimliği grubun değer ve normlarına bağlı olarak kişiyi olumlu yönde sosyal davranışa yönlendiriyor.

 Bu kuramdan yola çıkılarak geliştirilen ortak iç grup kimliğimodeli(Gaertner ve Dovidio,2000,2008),insanlar kendilerini diğerleriyle ortak bir grup üyesi olarak görürlerse diğer insanlarakarşı düşmanlığının azalacağı ve olumlu sosyal davranışın artacağını öne sürüyor.Bir çalışmada Manchester United futbol takımı taraftarının Manchester United fanı ya da futbol fanı kimlikleri belirginleştiriliyor.(Dovido,Johnson,Johnson veHoward,1997).Katılımcılar Manchester United fanı kimliğinin belirgin olduğu koşullarda Liverpool FC taraftarlarına yardım ediyorlar.Ancak katılımcılar bu koşulda Liverpool FC taraftarlarına futbol fanı olmayan kişilere diğer durumlarda da olduğu gibi yardım etmiyor. Araştırma diğer taraftan yardımın,yardım isteyenkişi . Gruptan olduğuiçin miyoksa iç grubun normlarından dolayımı gerçekleştşği önemlidir.Eğer grup iç grubun normlarından biri yardıma ihtiyacı olanlara yardım etmekse dış gruptan biri dahi olsakişiyardım etme davranışında bulunacaktır diyor.

 Yine bu kuramdan yola çıkarak seyirciler arasındaki psikolojik ilişkininde önemi vurgulanıyor.Levine ve arkadaşları(Levine,Cassidy ve Jentzch,2010) bu çalışmayla seyirci kalma etkisinin sadece sayıdandeğil,kişinin yakınındakilerin kim olduğuna inandığı,yardım davranışının türüyle ve sayının birleşiminden etkilendiğini gösteriyor

 Sosyal kimlik ve yardım etme davranışı,duygularve yardım arasındaki ilişki ışında ele alınıyor.Stümer ve arkadaşları(stümer,synder,Kropp ve Siem,2006) kişinin yardım etmemedinin sadece iç grup üyelerine ve dış grup üyelerinden daha çok yardım edildiğinden ibaret olmadığını,iç ve dış gruba yardım farklı yollarla açıklanabileceğini öne sürüyor.

KAYNAK:ÇİĞDEM KAĞITÇIBAŞI,DÜNDEN BUGÜNE İNSAN VE İNSANLAR